1. Sự phát triển nhận thức trong tâm lý trẻ em tiểu học
1.1 Tri giác phát triển
Quá trình tri giác của học sinh tiểu học mang tính tổng thể, ít đi sâu vào chi tiết và mang tính không ổn định. Tri giác ởtâm lý trẻ em tiểu họcthường bắt đầu với hành động trực quan, đến cuối tuổi tiểu học tri giác bắt đầu mang tính xúc cảm, trẻ thích quan sát các sự vật hiện tượng có màu sắc sặc sỡ, hấp dẫn và lúc này tri giác của trẻ đã mang tính mục đích, có phương hướng rõ ràng. Trẻ làm việc có chủ định, biết lập kế hoạch học tập, biết sắp xếp công việc nhà, biết làm các bài tập từ dễ đến khó,...
Cha mẹ và thầy cô có thể dựa vào đặc điểm phát triển này để tìm cách thu hút trẻ tham gia các hoạt động sôi nổi, đầy màu sắc. Chính những hoạt động hấp dẫn đó sẽ kích thích trẻ cảm nhận, tri giác tích cực và chính xác.
1.2 Nhận thức lý tính phát triển
Trong giai đoạn phát triển tâm lý, tư duy của trẻ tiểu học chủ yếu là tư duy trực quan hành động và mang đậm màu sắc xúc cảm. Khả năng khái quát hóa tiến bộ dần từ trẻ lớp 1 đến lớp 5, theo đó, trẻ lớp 4, 5 bắt đầu biết khái quát hóa lý luận.
Cùng với sự phát triển của não bộ, cộng thêm vốn kinh nghiệm vốn có ở trường mầm non , tưởng tượng trong tâm lý trẻ em tiểu học đã phát triển phong phú hơn. Hình ảnh tưởng tượng của trẻ lớp 1 còn đơn giản, chưa bền vững và dễ thay đổi, nhưng đến những năm cuối tiểu học, tưởng tượng tái tạo đã bắt đầu hoàn thiện. Từ những hình ảnh cũ, trẻ đã tái tạo ra được những hình ảnh mới. Tưởng tượng sáng tạo cũng tương đối phát triển, trẻ bắt đầu phát triển khả năng làm thơ, làm văn, vẽ tranh,...
1.3 Sự phát triển ngôn ngữ
Đến độ tuổi tiểu học, trẻ bắt đầu thành thạo các kỹ năng đọc viết. Chính sự phát triển ngôn ngữ trong tâm lý trẻ em tiểu học, trẻ có khả năng tự đọc, tự học, tự nhận thức thế giới xung quanh và tự khám phá bản thân thông qua các kênh thông tin khác nhau. Ngôn ngữ đóng vai trò quan trọng giúp trẻ thể hiện được suy nghĩ, tình cảm, cảm xúc, tưởng tượng một cách hoàn thiện ra bên ngoài thông qua văn viết hay văn nói. Mặt khác, thông qua khả năng ngôn ngữ trong giai đoạn phát triển tâm lý trẻ tiểu học ta có thể đánh giá được sự phát triển trí tuệ của trẻ.
Ba mẹ và thầy cô nên trau dồi vốn ngôn ngữ cho trẻ trong giai đoạn phát triển tâm lý trẻ em tiểu học bằng cách hướng hứng thú của trẻ vào các loại sách văn học, truyện tranh, truyện cổ tích, báo nhi đồng,....Thêm vào đó, ba mẹ và thầy cô cũng nên kể cho trẻ nghe hoặc tổ chức các cuộc thi kể chuyện đọc thơ, viết báo, viết truyện, dạy trẻ cách viết nhật kí,...Những hoạt động này vô cùng hữu ích cho quá trình phong phú hóa vốn ngôn ngữ trong quá trình phát triển tâm lý trẻ em tiểu học.
1.4 Sự chú ý trong tâm lý trẻ em tiểu học
Sự chú ý trong giai đoạn này thiếu tính bền vững, chưa thể tập trung lâu dài và dễ bị phân tán. Trẻ chỉ hứng thú và chú ý tới các hoạt động sinh động, hấp dẫn, có nhiều sự vận động và màu sắc. Đến giai đoạn cuối của tâm lý trẻ em tiểu học, trẻ có khả năng điều chỉnh sự chú ý của mình, chú ý có chủ định dần phát triển hơn. Trẻ biết cố gắng và có sự nỗ lực về ý chí trong hoạt động học tập như học thuộc một bài thơ, một công thức toán hay một bài hát dài,...
Trẻ còn biết giới hạn thời gian cho phép bản thân hoàn thành việc gì đó và hết sức chú ý để hoàn thành nhiệm vụ của mình trong giới hạn đó. Ba mẹ và thầy cô nên giao cho trẻ những nhiệm vụ và bài tập trong giới hạn cho phép của sự chú ý của trẻ để trẻ có thể hoàn thành thật tốt.
1.5 Sự phát triển trí nhớ
Đầu giai đoạn tiểu học, trẻ chủ yếu ghi nhớ máy móc. Đến khi bước vào lớp 4 và 5, trẻ bắt đầu ghi nhớ có ý nghĩa và lượng tri thức trẻ nhớ được gia tăng. Đây là giai đoạn tâm lý trẻ em tiểu học mà việc ghi nhớ có chủ định đã phát triển. Tuy nhiên, hiệu quả của việc ghi nhớ có chủ định còn phụ thuộc vào mức độ tích cực tập trung, sự hứng thú và sức hấp dẫn của nội dung tài liệu...
2. Sự phát triển tình cảm trong tâm lý trẻ em tiểu học
Tình cảm của học sinh tiểu học mang tính cụ thể và gắn liền với các sự vật, hiện tượng gần gũi với trẻ. Trong giai đoạn phát triển tâm lý trẻ tiểu học, khả năng kiềm chế cảm xúc còn non nớt. Trẻ dễ xúc động và cũng dễ nổi giận giận dữ , biểu hiện cụ thể là trẻ dễ khóc mà cũng nhanh cười, rất hồn nhiên vô tư,...
Các mối quan hệ bạn bè của trẻ được mở rộng, trẻ dễ chia sẻ và chơi thân với các bạn của mình, ra sức giúp đỡ bạn, bên cạnh đó, trẻ cũng dễ giận dỗi, cãi vã rồi cũng nhanh chóng làm lành với bạn sau đó. Sự phát triển tình cảm trong tâm lý trẻ em tiểu học luôn luôn kèm theo sự phát triển năng khiếu như: thơ, ca, hội họa, kĩ thuật, khoa học,...Ba mẹ và thầy cô nên quan sát để tạo điều kiện thuận lợi cho tài năng trong trẻ phát triển.
Tâm lý trẻ em tiểu học được phát triển và từng ngày hoàn thiện trên nhiều khía cạnh. Trẻ cũng chững chạc và học hỏi nhiều điều thú vị từ thế giới xung quanh mình. Trẻ đồng thời khám phá nhiều tài năng, năng khiếu của bản thân trong nhiều hoạt động. Vì thế, cha mẹ hãy chủ động quan sát, nắm bắt tâm lý con, để việc chắm sóc dạy con trở nên dễ dàng và thật hiệu quả.
Minh Tâm tổng hợp
