Trò chơi ngày Tết góp phần tạo nên nét đẹp văn hóa, giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống lâu đời của người dân tộc Việt Nam. Từ xưa đến nay mỗi khi Tết đến Xuân về nhà nhà đều náo nức hòa chung không khí đón nhận những trò chơi dân gian cực kỳ vui nhộn. Nào chúng ta cùng xem có những trò chơi gì trong ngày tết nhé.
1. Chơi cờ tướng – cờ người
Cờ tướng là thú chơi tao nhã, trí tuệ nhân những lúc trà dư tửu hậu. Các cụ thường gặp nhau bên chén trà và mở bàn cờ tướng ra giải trí. 32 quân cờ chia thành 2 phe (16 quân đỏ và 16 quân đen), bày xong là cuộc đấu trí bắt đầu.
Cờ người cũng là cờ tướng mà quân cờ là người thật. Cũng chơi trên sân bãi, 16 nam áo đỏ, 16 nữ mặc áo đen đeo biển (tên quân cờ) trước ngực, đứng vào vị trí. Hai tướng (Tướng Ông, Tướng Bà) mặc đẹp (như cờ tướng) có 2 cờ đuôi nheo cắm chéo sau lưng, được che lọng. Gặp buổi trời nắng, thì mỗi quân cờ được một người che ô, đứng bên và đi theo mỗi lần quân chuyển. Hai đối thủ ngồi phía sau. Có người chạy cờ, lo việc chuyển quân theo ý định của người chơi.
Mỗi lần đi một nước, đấu thủ (có tiếng trống khẩu) gõ một tiếng. Người chạy cờ tới nghe lệnh và chuyển quân trên bãi. Nguyên tắc đi quân là mã nhật, tượng điền, xe liền, pháo cách. Khi vào cuộc chơi phải thật bình tĩnh, thận trọng. Chủ động không bị phân tán bởi những người xem mách nước. Đi một nước phải tính trước 2, 3 nước tiếp theo để khỏi bất ngờ trước đối thủ của mình. Cờ tướng, cờ bỏi cờ người thường thấy trong các ngày hội, ngày Tết, mừng xuân mới.
2. Đánh phết – trò chơi ngày Tết hấp dẫn
Đánh phết là trò chơi vào ngày hội xuân ở đồng bằng Bắc Bộ. Sân chơi thường là sân đình, hai đầu sân (theo hướng đông – tây) có vòng tròn vạch vôi hay đào lỗ làm mục tiêu. Người đánh phết được chia làm hai phe dùng gậy tre để cả gốc dài 1m đánh vào quả phết (làm bằng gỗ tròn sơn đỏ, tượng trưng cho Mặt Trời), hễ quả chuyển vào vòng tròn (hay lỗ) của đối phương là thắng cuộc.
Có người cho rằng trò chơi đánh phết có nguồn gốc từ tục thờ Mặt Trời (quả phết chuyển động từ đông sang tây và ngược lại). Dân gian còn gắn trò chơi này với sự tích Hai Bà Trưng luyện tập binh sĩ. Các cuộc thi đấu phết đều thu hút đông đảo người xem, mọi người cùng hò reo khích lệ trong không khí ồn ào sôi động. Cũng bởi vậy mà có câu khẩu ngữ “Vui ra phết”.
3. Bắt trạch trong chum
Với trò chơi bắt trạch trong chum, người ta đặt sẵn 5-7 chiếc chum thành một hàng ở sân đình, mỗi chum được đổ 2/3 nước và thả vào đó một con trạch.
Khi trò chơi được bắt đầu, từng đôi trai đến bên mỗi chiếc chum, mỗi người phải đưa một tay ra ôm nhau, còn tay kia thò vào chum bắt trạch. Và cứ như vậy, cả hai choàng tay cho đến khi bắt được trạch.
Dân làng đứng xung quanh reo hò cổ vũ và trêu đùa các đôi, tiếng cười nói, tiếng chiêng trống náo động. Khi bắt được trạch, cả hai cùng giơ cao tay lên để mọi người xem đồng thời tiến lên lĩnh thưởng.
4. Đập niêu đất
Đập niêu đất cũng là trò chơi khá phổ biến ở nhiều làng quê miền Bắc trong dịp Tết. Trò chơi này thường diễn ra ở sân đình hay trên sân rộng. Trước khi chơi, người ta trồng ở giữa sân hai chiếc cột cách nhau 5m, buộc dây thừng nối 2 thân cột làm giá treo niêu. Sẽ có một vạch mốc cách giá để treo niêu khoảng 3 đến 5m được kẻ để làm điểm xuất phát.
Trước khi bắt đầu, trọng tài sẽ trao cho người chơi một chiếc gậy dài khoảng 50cm. Những người tham gia chơi đứng dưới vạch mốc và bị bịt mắt nên họ phải định hình được hướng đi và ước lượng khoảng cách treo niêu để đập cho trúng một trong những chiếc niêu đang treo trên dây. Người đập trúng niêu đất sẽ có được phần thưởng ghi trong mảnh giấy nhỏ trong chiếc niêu bị đập vỡ…
5. Đi cầu kiều – trò chơi ngày Tết thú vị
Đi cầu kiều là một trò chơi rất đơn giản nhưng không kém phần thú vị trong mỗi dịp Tết. Người ta lựa chọn một bờ đất cao trên một hố đất rộng, bắc một đoạn tre làm cầu. Đoạn tre ấy một đầu nằm ghếch trên bờ đất, đầu kia buộc vào sợi thừng hay chão, dây buộc vào chiếc cột chôn vững chắc. Làm sao để chiếc cầu đung đưa khó đi.
Giải thưởng sẽ được treo trên cột, đến lượt ai, người đó leo cầu lấy thưởng. Nhưng người mới leo được vài bước thì đã ngã. Có người ra tới mút đầu cầu lấy được thăng bằng nhưng khi với tay để lấy giải thưởng thì loạng choạng lăn tùm xuống ao. Cuộc chơi càng hấp dẫn và kích thích sự hiếu thắng của mọi người.
6. Đi cà kheo
Đi cà kheo là một trò chơi đòi hỏi người chơi phải lấy được thế cân bằng, có bước đi chính xác, sức khoẻ tốt kết hợp nhịp nhàng cả chân lẫn tay. Để làm chủ được đôi cà kheo đòi hỏi một khoảng thời gian tập luyện, dài hay ngắn trùy theo sự khéo léo của mỗi người.
Các cuộc thi cà kheo tại các vùng quê vào dịp Tết thường tạo được tiếng cười sảng khoái cho người theo dõi bởi sự hấp dẫn, bất ngờ của trò chơi. Sau khi chọn được người thắng cuộc, đội cà kheo cùng các cổ động viên của làng sẽ sang làng khác để thi tiếp.
7. Chơi đáo – trò chơi dành cho cả người lớn và trẻ em
Chơi đáo là trò chơi rất phổ biến ở khắp các vùng quê xưa. Thú vui chơi đánh đáo không chỉ hấp dẫn trẻ em mà cả đối với người lớn bởi nó thể hiện sự khéo léo của người chơi và lại còn có tâm lý ăn thua kích thích dù chỉ là rất ít.
Ngày Tết, trẻ em được người lớn mừng tuổi một ít tiền và cũng được phép tiêu tiền nên dùng nó vào các trò chơi như đánh đáo rất hấp dẫn.
Trò chơi này thường rất đơn giản ở trên một bãi đất bằng phẳng. Tùy theo quy định của những người chơi mà khoét lỗ. Dễ thì khoét lỗ to, khó thì khoét lỗ nhỏ. Ngoài lỗ đáo là vạch quy định để từ đó người chơi đứng ném tiền xu về phía lỗ đáo. Vạch này xa hay gần lỗ đáo cũng do những người chơi tự quy định, càng xa thì càng khó. Đồng xu nào trúng vào lỗ thì người ấy được ăn. Cứ như vậy, lần lượt tới người tiếp theo, đến khi nào không còn xu nữa thì hết ván…
8. Bắt vịt dưới ao
Vào những năm Tết ấm trời, một số vùng quê còn tổ chức trò chơi bắt vịt dưới ao. Người ta chọn một khoảng ao sâu, bờ cao hoặc dùng lưới hay que tre quây xung quanh. Người chơi từ 2 – 4 người tùy theo diện tích của ao rộng hay hẹp. Người ta sẽ thả xuống ao 2 con vịt to khỏe và lần luợt 2 hoặc 4 người đăng ký xuống bắt. Trò chơi này người chơi sẽ không bị bịt mắt nhưng đòi hỏi nhanh nhẹn và bơi giỏi.
9. Bịt mắt bắt dê
Cùng trên một sân cỏ, người chơi quây xung quanh làm vòng tròn. Trò chơi chủ yếu là vui, tùy chỗ cũng có thể treo giải thưởng. Những người chơi đăng ký và chia thành các cặp. Mỗi cặp lần lượt vào sân chơi. Người ta bịt mắt 2 người thật chặt. Một trong 2 người làm dê, người kia bắt. Người làm dê trong quá trình chạy trốn thỉnh thoảng phải gây ra tiếng động để người bắt biết mà đuổi theo…
10. Chơi đu – một trong những trò chơi hấp dẫn của ngày Tết
Từ trước Tết bên cạnh đình hay một thửa ruộng rộng rãi, khô ráo người ta chuẩn bị các cột đu bằng những cây tre to và dài. Cần đu phải đảm bảo được chắc chắn để lúc người đu nắm vào cho gọn và tránh xảy ra trượt tay hay tuột tay lúc đu nhanh, mạnh.
Tùy theo sở trường mà người ta đu một hay đu đôi. Khi một người lên cần đu có thể nhờ một người khác đẩy cho mình có đà. Sau đó thì người đu sẽ nhún theo tùy ý của mình. Đẹp nhất là đu đôi, thường các đôi trai gái ưng ý lựa chọn nhau lên đu, người nhún người đẩy. Đây được coi là một trong những trò chơi dân gian hấp dẫn của ngày Tết.
11. Đấu vật
Đấu vật là một trò chơi thượng võ, cũng là một môn thể thao khá nổi tiếng vào các dịp Tết, dịp Hội. Ở Việt Nam ngoài đấu vật ngày Tết còn có nhiều hội vật Làng Sình, Liễu Đôi, Hà Nam, Mai Động… Xưa ở vùng Bắc Ninh, Phú Thọ có những lò vật và những đô vật nổi tiếng cả một vùng. Để khuyến khích những tài năng cũng như sự rèn luyện của trai tráng, nhiều làng xã đã treo giải vật rất cao trong 3 ngày tết. Tục từ xưa người ta trao giải bằng tiền, bằng mâm đồng, nồi đồng hay một số thứ khác.
12. Kéo co – một trong những trò chơi truyền thống ngày Tết
Trò chơi kéo co được biết đến như trò chơi dân gian truyền thống, môn thể thao mang tính đồng đội, thường có mặt trong lễ hội, sự kiện sinh hoạt cộng đồng lôi kéo nhiều người tham gia.
Nghi lễ và trò chơi này thường được thực hành ở vùng trung du, đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ với trung tâm là các tỉnh Vĩnh Phúc, Bắc Ninh và Hà Nội. Đây là vùng đất tụ cư lâu đời của người Việt và là cái nôi của nền văn minh lúa nước.
Nghi lễ và trò chơi kéo co được thực hành rộng rãi trong văn hóa trồng lúa ở Đông và Đông Nam Á. Với mong ước mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu hay những tiên đoán liên quan đến sự thành công hay thất bại của nỗ lực trồng cấy. Tùy vào mỗi quốc gia thành viên, nghi lễ và trò chơi kéo co được tổ chức ở cấp độ toàn quốc hoặc tại các vùng nhất định.
Năm 2015, UNESCO đã ghi danh nghi lễ và trò chơi kéo co ở Việt Nam vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại cùng với một số quốc gia khác là Campuchia, Hàn Quốc, Philippines. Đây là cũng hồ sơ di sản đa quốc gia đầu tiên Việt Nam tham gia đệ trình và được chấp thuận.
13. Ô ăn quan – trò chơi ngày Tết không thể thiếu
Chỉ với một viên phấn, viên gạch hay những viên sỏi và một khoảng sân nhỏ là đủ để các bạn trẻ thỏa sức đấu trí. Bàn chơi là một hình chữ nhật được chia thành 10 ô gọi là ô dân, mỗi bên có 5 ô đối xứng. Hai phần đầu được vẽ hình bán nguyệt được gọi là ô quan. Để dành chiến thắng thì người chơi phải nghĩ cách dành được nhiều quân hơn đối phương.
14. Rồng rắn lên mây
Trò chơi bắt đầu bằng việc tất cả người chơi hát vang “Rồng rắn lên mây, có cây lúc lắc…” Vừa hát vừa đi vòng vòng, sau đó dừng trước nhà thầy thuốc hỏi xem thầy thuốc chọn khúc nào? Sau khi thầy thuốc đã chọn khúc ưng ý sẽ là lúc thầy thuốc phải tìm mọi cách để bắt được người ở khúc đã chọn. Người đứng đầu hàng có nhiệm vụ phải dang tay bảo vệ và lèo lái để thầy thuốc bắt được người đã chọn.
Từ nhiều thế kỷ, Tết cổ truyền của người Việt luôn là thời điểm nở rộ của những trò chơi dân gian vô cùng phong phú, mang bản sắc riêng của từng địa phương. Qua bài viết này, hy vọng các bạn đã biết nhiều hơn về các trò chơi ngày tết. Và đừng quên theo dõi Topnews.com.vn thường xuyên để cập nhật những tin tức nhanh nhất nhé.
Hoàng Tùng tổng hợp