1. Tết Đoan Ngọ là gì?
Tết Đoan Ngọ là gì? Ngày Tết này có tên Tiếng Anh là Dumpling Festival và được diễn ra vào ngày 5 tháng 5 theo lịch âm. Đây là ngày Tết cổ truyền tại các quốc gia khu vực Đông Á. Như: Triều Tiên, Việt Nam, Đài Loan, Trung Quốc. Theo đó, Đoan có ý nghĩa là sự mở đầu và Ngọ chính là khung thời gian bắt đầu từ 11 giờ sáng cho đến 1 giờ đầu chiều. Hơn nữa, Đoan Ngọ chính là lúc mặt trời ngắn nhất trong ngày, gần với trời đất và trùng vào ngày hạ chí. Đặc biệt, hỏa khí trời đất và cơ thể con người ở trong ngày Tết Đoan Ngọ đạt đến đỉnh điểm. Tại Việt Nam, cái tên khác của Tết Đoan Ngọ chính là Tết diệt sâu bọ – các loại côn trùng gây hại trên đồng ruộng.
1.1. Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ là gì?
Truyền thuyết của Việt Nam kể rằng. Vào một ngày sau vụ mùa, nông dân ăn mừng vì trúng mùa nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo dày ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Nhân dân đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này. Bỗng nhiên có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.
Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng gồm đơn giản có bánh tro, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Lão ông còn bảo thêm: Sâu bọ hằng năm vào ngày này rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng.
Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày “Tết diệt sâu bọ”, có người gọi nó là “Tết Đoan ngọ” vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.
Bởi vậy, không thể quan niệm Tết Đoan Ngọ của người Việt bắt nguồn từ Trung Quốc như một số người vẫn lầm tưởng như hiện nay.
1.2. Ý nghĩa của ngày Tết Đoan Ngọ là gì
Ý nghĩa Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam. Chính là ngày Tết diệt sâu bọ và chuẩn bị mâm cúng tưởng nhớ gia tiên. Người Việt Nam còn gọi Tết Đoàn Ngọ là “Tết giết sâu bọ” vì trong giai đoạn chuyển mùa, chuyển tiết, dịch bệnh dễ phát sinh. Vào ngày này, dân gian có nhiều tục trừ trùng phòng bệnh.
Hiện ở một số làng quê Việt Nam vẫn còn giữ nếp xưa, rất coi trọng ngày Tết này. Sau Tết Nguyên Đán, có lẽ “Tết giết sâu bọ” là cái Tết sum họp đầm ấm nhất và có nhiều tục lệ gắn kết với đời sống của người dân… vì vậy con cháu dù làm ăn xa xôi mấy cũng cố thu xếp để về.
Vào thời điểm này, trái cây, hoa lá bắt đầu đơm hoa kết trái mong một mùa bội thu, vì vậy, hoa quả là thứ đồ cúng không thể thiếu. Ngoài ra còn có những món ăn khác tùy theo tập quán của từng địa phương.
Vào ngày này, cả làng nhộn nhịp hẳn lên. Nhà nào cũng dậy từ sớm chuẩn bị phẩm vật cúng tổ tiên và hoa quả là thứ đồ cúng không thể thiếu. Người ta quan niệm rằng, đây là thời điểm quả trên cây, lá trên cành bắt đầu đơm hoa kết trái và cúng tổ tiên để mong một mùa bội thu.
Sau lễ cúng là các tục lệ giết sâu bọ. Cả nhà quây quần ăn những thứ quả chua, rượu nếp, bánh tro… để diệt trừ” sâu bọ”, xua đuổi hết bệnh tật…
2. Cúng Tết Đoan Ngọ vào lúc nào ?
Trong quan niệm cổ truyền, dịp Tết Đoan Ngọ là lúc tiết trời oi ả. Đây là lúc chuyển mùa, sâu bọ, côn trùng cũng được dịp phát triển gây bệnh cho người, vật nuôi và cây cối.
Ngày này, người dân thường chuẩn bị lễ vật cúng Tết Đoan Ngọ vào sáng sớm. Tuy nhiên, “Đoan” nghĩa là mở đầu, “Ngọ” là khoảng thời gian từ 11h tới 13h. Do vậy, thời gian cúng Tết Đoan Ngọ chuẩn nhất là từ 11h đến 13h.
Tết Đoan Ngọ là dịp người ta thường ăn tết ở nhà với gia đình. Người ta cúng lễ cho một tiết mới, mừng sự trong sáng và quang đãng. Nhiều người tắm nước lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ “sâu bọ”.
Nhiều địa phương ở ven biển đúng giờ ngọ đi tắm biển. Tại vì ngày này, theo quan niệm dân gian khí dương mạnh nhất trong năm, người ta cúng lễ để cầu an. Cũng theo quan niệm đó, các loại cây lá hái trong thời gian này có tác dụng chữa bệnh tốt nhất nên các thầy thuốc thường lên núi hái thuốc.
3. Văn khấn (bài cúng) trong Tết Đoan ngọ
Bài cúng Tết Đoan Ngọ theo văn khấn cổ truyền Việt Nam:
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
– Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
– Con kính lạy Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
– Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.
– Con kính lạy Tổ tiên, Hiển khảo, Hiển tỷ, chư vị Hương linh (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng Tổ khảo, Tổ Tỷ)
Tín chủ chúng con là:…………
Ngụ tại:…………………………..
Hôm nay là ngày Đoan Ngọ, chúng con sửa sang hương đăng, sắm sanh lễ vật, hoa đăng, trà quả dâng lên trước án.
Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng, Chư vị Đại Vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long Mạch, Tài thần, cúi xin các Ngài giáng lâm trước án chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật.
Chúng con kính mời các cụ Tổ Khảo, Tổ Tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại họ…………………, cúi xin các vị thương xót con cháu chứng giám tâm thành thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời các vị Tiền chủ, Hậu chủ tại nhà này, đất này đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an. Bốn mùa không hạn ách, tám tiết hưởng bình an thịnh vượng.
Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
4. Tết Đoan Ngọ ăn gì?
Mâm cỗ cúng Tết Đoan Ngọ chuẩn nhất theo truyền thống Việt Nam bạn cần chuẩn bị:
- Hương, hoa tươi, vàng mã, nước, rượu nếp
- Các loại quả theo mùa như mận, vải, hồng xiêm, dưa hấu…
- Các loại bánh như bánh gio, bánh khúc…
- Chè trôi nước và chè kê
- Thịt vịt
Người ta cho rằng, bộ phận tiêu hoá của con người thường có các loại ký sinh gây hại và chúng nằm sâu trong bụng nên không phải lúc nào cũng diệt được. Duy có ngày mồng 5/5 (âm lịch). Các loại ký sinh này thường ngoi lên. Con người có thể ăn thức ăn, hoa quả vị chua, chát và nhất là rượu nếp, có thể loại bỏ chúng.
Những món ăn dân dã sau thường được nhân dân ta chuẩn bị để cúng và thưởng thức trong ngày Tết Đoan Ngọ nhằm diệt sâu bọ, cầu mong sự khỏe mạnh và bình yên.
4.1. Cơm rượu nếp
Với ý nghĩa giết sâu bọ, cơm rượu nếp là món ăn không thể thiếu trong buổi sáng ngày Tết Đoan Ngọ. Theo quan niệm, vị nồng cay của rượu nếp sẽ khiến các loại kí sinh trong cơ thể bị tiêu diệt. Rượu nếp có hương thơm và vị ngọt tự nhiên mà bạn không cần phải dùng đến đường.
Ở mỗi vùng miền cách ủ cơm rượu lại khác nhau. Nếu như người miền Bắc để các hạt tơi thì ở miền Trung cơm rượu lại được ép thành khối còn miền Nam thì được viên tròn. Tuỳ theo khẩu vị, bạn có thể thử nghiệm từng cách làm riêng để cả nhà đều thích.
Rượu nếp kiểu Huế lại là một thức uống giải khát thông dụng của người dân nơi đây. Viên cơm nếp lên men vừa tới, mùi men nhẹ chưa quá gắt pha cùng đá sẽ xua tan đi cơn khát cực nhanh. Nước rượu nếp bảo quản ở ngăn mát tủ lạnh để tránh lên men rượu. Khi uống cho thêm đá vào cốc, ăn cả cơm rượu nếp và nước sẽ rất ngon.
4.2. Bánh ú nước tro
Bánh tro là món ăn truyền thống trong dịp Tết Đoan Ngọ ở Nam Trung Bộ và Nam Bộ và một số nơi của Miền Bắc. Bánh tro có nhiều tên và hình dáng khác nhau như bánh ú, bánh tro (gio), bánh âm và có vài biến thể khác nhau theo địa phương.
Bánh tro được bán nhiều nhất trong ngày Tết Đoan Ngọ bởi người ta luôn tin rằng khi ăn bánh tro, cũng như hoa quả và rượu nếp vào ngày này, bệnh tật trong người sẽ tiêu tan hết. Theo quan niệm xưa, tháng 5 âm lịch là thời điểm mùa hè oi bức, dễ sinh bệnh dịch, nên các món ăn chế biến cần có tác dụng dễ tiêu, giải nhiệt.
4.3. Thịt vịt
Ở miền Trung thịt vịt thường xuất hiện trong các mâm cỗ cúng Tết Đoan ngọ. Người ta cho rằng thịt vịt có tính hàn, chất mát, ngọt có tác dụng làm chuyển động phong huyết, tăng thêm năng lực. Đồng thời, thịt vịt cũng chữa nóng sốt cao và hạ nhiệt. Do đó, trong ngày Tết Đoan Ngọ, khí trời nóng nực, nên người ta dùng thịt vịt để quân bình nhiệt hàn.
4.4. Bánh khúc
Bánh khúc là món ăn không thể thiếu trong Tết Đoan Ngọ của người Nùng (Mường Khương, Lào Cai). Nguyên liệu làm bánh là gạo nếp ngon, rau khúc, đậu xanh, hạt vừng đen. Có thể hấp hoặc rán phù hợp với khẩu vị từng người.
4.5. Chè trôi nước
Phong tục ăn chè trôi nước, một số nơi gọi là bánh trôi vào 5/5 – Tết Đoan Ngọ là của người miền Nam. Bánh trôi được làm từ bột nếp, nhân đậu xanh ăn kèm với nước cốt dừa. Theo quan niệm dân gian thì món được làm từ gạo nếp có khả năng diệt sâu bọ tốt.
4.6. Chè kê
Chè kê là món ăn rất đặc trưng trong ngày Tết Đoan Ngọ ở Huế. Những hạt kê mẩy tròn sau khi được xay cho tróc vỏ, ngâm và đun sôi đến khi nở mềm, sền sệt, bỏ thêm đường và nước gừng sẽ cho ra nồi chè thơm phức với màu vàng kê quyến rũ.
4.7. Hoa quả theo mùa
Cùng với bánh tro, cơm rượu, chè trôi và thịt vịt thì hoa quả đúng mùa cũng được xem là một phương thuốc diệt sâu bọ. Theo quan niệm của ông bà xưa, sau khi các loài sâu bọ trong cơ thể bị cơm rượu nếp “chuốc say”, chúng ta tiếp tục ăn các loại trái cây có vị chua sẽ khiến chúng chết nhanh hơn. Các loại trái cây mùa hè như mận, đào, vải, chôm chôm, xoài, cũng là các thứ quả không thể thiếu trên ban thờ ngày Tết Đoan Ngọ.
5. Phong tục ngày Tết Đoan Ngọ là gì?
Sau lễ cúng tết Đoan Ngọ là các tục lệ như giết sâu bọ, nhuộm móng chân, móng tay, tắm nước lá mùi, khảo cây lấy quả, hái thuốc vào giờ Ngọ, treo ngải cứu để trừ tà…
Phần lớn các tục lệ trên đến nay đã được bãi bỏ, chỉ còn giữ lại: tục giết sâu bọ, khảo cây đúng giờ Ngọ và tục đi hái lá thuốc.
5.1. Giết sâu bọ
Theo quan niệm của người xưa, trong cơ thể con người luôn có sâu bệnh cần phải diệt trừ, sâu bệnh quanh năm lẩn trốn trong người chỉ đến ngày 5-5 này mới lộ diện, và nhân dịp này chúng phải bị giết.
Người ta giết sâu bọ bằng rược nếp và hoa quả. Sáng sớm mồng 5-5, ngay sau khi thức dậy, súc miệng xong, mỗi người đều ăn ít nhất một bát rượu nếp, sau đó ăn một bát thạch, rồi đến các trái cây như mận, muỗng, xấu, đào, roi… Người xưa cho rằng, ăn rượu nếp để cho sâu bọ say, sau đó những trái cây sẽ làm cho chúng chết.
Đối với trẻ con, người ta bôi một ít thần sa hay chu sa vào hai bên thái dương và vào bụng hoặc hoà với nước cho uống vì quan niệm rằng, lúc sâu bọ bị các trái cây giết có phản ứng gây sự bất an cho trẻ nên dùng thần sa, chu sa để trấn an.
5.2. Khảo cây đúng giờ Ngọ
Phong tục này xuất phát từ những vùng miền có nền nông nghiệp phát triển. Khảo cây (hay còn gọi là đánh cây) và ngày tết Đoan Ngọ với ý nghĩa mong muốn cuộc sống luôn sung túc như cây cối đơm hoa kết trái.
Mỗi vùng miền có những cách khảo cây khác nhau vào lúc 12h trưa. Những cây bị khảo thường là cây ăn quả trong vườn, cây ít quả không ra quả hoặc bị sâu bệnh.
5.3. Hái thuốc
Người Việt Nam cũng như người Trung Quốc cho rằng, những củ, cành, lá hái và đào được trong ngày 5/5, vào khoảng giờ Ngọ, đều là những vị thuốc tốt và chữa được rất nhiều bệnh.
Những lá người ta thường hái là lá ngải cứu, đinh lăng, lá mùi… Những lá này được đem phơi khô, để dùng khi bị các chứng bệnh. Tục hái lá thuốc vào ngày 5/5 là do sự tích Ngưu Thần, Nguyễn Triệu truyền lại và được thi vị hóa cho rằng Chư Tiên đã truyền phép cho cây lá vào giờ Ngọ ngày Đoan Dương.
Ở một số nơi vào ngày 5/5 còn giữ tục tết thầy học, tết thầy lang để trả ơn dạy dỗ và đền ơn cứu bệnh.
6. Những kiêng kỵ trong Tết Đoan Ngọ là gì?
Ngày Đoan Ngọ là ngày đánh dấu thời tiết mới. Người dân cầu cho mùa màng bội thu vì vậy bạn cần lưu ý kiêng kỵ những điều sau:
6.1. Không để giày dép lộn xộn
Trong tiếng Hán, giày dép đồng âm với từ “tà”, nghĩa là tà khí. Do vậy, để giày dép không đúng chỗ, vứt lộn xộn thường sẽ dễ chiêu dụ tà khí, đem đến những điều xui xẻo.
Việc bạn cần làm là để mũi giày dép quay ra phía ngoài. Người Việt xưa quan niệm, việc để mũi giày dép quay vào trong nhà không khác nào dẫn dụ tà ma vào nhà.
6.2. Không đi du lịch, đặc biệt là không đi tham quan lăng tẩm, địa đạo
Vào ngày này, tốt hơn bạn không nên đi du lịch vì sẽ dễ bị hao tổn tiền bạc. Ngoài ra cũng không nên đi tham quan lăng tẩm, địa đạo hay các khu chiến tích cổ xưa bởi đây đều là những địa điểm chứa nhiều năng lượng tiêu cực. Nếu bắt buộc phải đi, tốt nhất là bạn nên tránh tới những nơi này sau 3 giờ chiều.
6.3. Không mua đồ lưu niệm hay các vật phẩm có hình thù kỳ quái
Đồ lưu niệm đặc biệt là những đồ vật kì dị, có hình thù khác lạ thì tuyệt đối tránh không mua trong ngày này. Quan niệm này được nhiều người xưa cho rằng. Mọi vật đều chứa linh khí nếu tốt sẽ mang lại may mắn tài lộc còn nếu không tốt sẽ mang những điều xui xẻo. Hãy để dành tiền và mua sắm cho những ngày khác, chọn những món đồ khác phù hợp hơn. Mang những đồ vật này về nhà là mang phong thủy không tốt, khiến tâm lý sợ hãi, hoang mang, ảnh hưởng tinh thần của những người trong gia đình và bạn.
6.4. Không chọn phòng đầu tiên hoặc cuối cùng ở hành lang khi ở khách sạn, nhà nghỉ
Theo phong thủy, hai vị trí này dễ hút nguồn năng lượng tiêu cực, không tốt cho sức khỏe. Đặc biệt, không nên ở trong những phòng bài trí các đồ vật mang tính chất tôn giáo như tranh, tượng phật, thánh… Bởi tác dụng chính của những vật phẩm này là trấn áp tà khí, điều đó chứng tỏ phòng ốc ở đây có vấn đề. Hãy thật cẩn thận đề phòng.
6.5. Tránh dừng chân ở nơi âm u
Ngày nào theo quan niệm xưa là có rất nhiều tà khí và đặc biệt ở những nơi tối tăm, âm u như bệnh viện, nhà tang lễ, nghĩa trang…, nơi rừng núi hiểm trở càng có nhiều tính tà. Nếu bạn liều lĩnh đi vào đây tức là rước họa vào thân mình. Người có tà khí thì làm việc gì cũng không thuận, sức khỏe cũng theo đó mà giảm sút. Tránh tuyệt đối nếu có thể nhé.
6.6.Không soi gương sau 12h đêm
Lý giải nguyên nhân cho điều này, bạn có thể hiểu rằng. Sau 12h đêm là khoảng thời gian âm giới hoạt động mạnh nhất. Vì thế sau 12h đêm, tuyệt đối bạn không nên đứng soi gương, càng không nên chụp ảnh, điều đó rất dễ chiêu âm khí. Hơn nữa, soi gương vào thời điểm này cũng không tốt cho sức khỏe.
6.7. Tuyệt đối không được để rơi hay mất tiền
Tiền bạc là tài lộc của bạn và vào ngày nào thì điều này càng linh nghiệm hơn. Bạn dù có đi đâu cũng phải giữ chặt ví tiền, nếu để rơi mất tiền dù chỉ là 1 nghìn cũng sẽ khiến bạn hao tiền tốn của cả nửa năm còn lại, báo hiệu điều rủi ro cho công việc làm ăn của bạn. Thua lỗ thất thoát là điều khó tránh khỏi chỉ vì một ngày không cẩn thận của bạn đó.
(*) Những thông tin chỉ mang tính chất tham khảo, chiêm nghiệm.
Hy vọng, những thông tin trên đây mà Topnews.com.vn chia sẻ có thể giúp bạn hiểu thêm về ngày Tết Đoan Ngọ là gì và những truyền thống trong văn hóa người Việt Nam.
Gia Vĩ tổng hợp