Rối loạn cảm xúc lưỡng cực – Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

1. Rối loạn cảm xúc lưỡng cực là gì?

Rối loạn lưỡng cực là chứng bệnh rối loạn tâm thần hay còn gọi là rối loạn hưng – trầm cảm, rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Đây là tình trạng tâm thần thay đổi thất thường khiến tâm trạng có thể đột ngột hưng phấn như phấn khích quá hoặc tăng động, nhiều lúc lại rơi vào trạng thái trầm cảm.

• Bệnh rối loạn lưỡng cực có tính chất chu kỳ, xen kẽ giữa trầm cảm và hưng phấn.
• Sự thất thường của trạng thái tâm lý người bệnh thường xuất hiện vài lần trong năm hoặc có thể nhiều lần trong tuần.
• Rối loạn cảm xúc lưỡng cực chiếm tỷ lệ 1% dân số, giữa hai giới không có sự khác biệt, tuổi khởi phát thường thấp hơn rối loạn trầm cảm chủ yếu.

1.1. Rối loạn lưỡng cực có nguy hiểm không?

Mức độ ảnh hưởng tâm lý xã hội ở người rối loạn lưỡng cực rất cao. Tỷ lệ ly hôn cao gấp 2 – 3 lần so với dân số chung và đa số những người này đều trải qua khó khăn trong nghề nghiệp, xã hội và gia đình kéo dài và cần được can thiệp tâm lý xã hội.

Ngoại trừ những giai đoạn hưng phấn. Người mắc bệnh có thể đạt được những đột phá thì khi rơi vào giai đoạn trầm cảm. Năng suất làm việc, học tập đều sa sút rõ rệt, hậu quả của sự suy giảm trí nhớ cũng như khó tập trung, quyết định thiếu chính xác.

Như đã đề cập phần trên, giai đoạn hưng cảm, người bệnh thường xuyên cảm thấy lạc quan thái quá dẫn đến việc phung phí, tiêu pha, mua sắm vô độ. Họ cũng rất dễ bị kích động bởi những tác nhân bên ngoài “trái với” ý định của họ. Suy nghĩ chớp nhoáng, thiếu cân nhắc để lại nhiều hậu quả đến đời sống.

Ngược lại, khi giai đoạn trầm cảm bắt đầu, sự buồn chán, bi quan làm người mắc bệnh mất đi những thú vui, sở thích thường vẫn có khi bình thường. Họ dễ dàng từ bỏ khi gặp khó khăn và tệ hơn nữa, ý định tự hủy hoại bản thân, tự sát luôn thường trực trong tâm trí họ.

1.2. Rối loạn lưỡng cực có khỏi được không?

Rối loạn lưỡng cực là bệnh rất hay tái phát. Bệnh được coi là tái phát nếu bệnh nhân có hiện tượng đảo pha (từ hưng cảm sang trầm cảm hoặc ngược lại) hoặc đã có thêm một cơn cùng loại với cơn trước đây nhưng khoảng thời gian giữa các cơn kéo dài ít nhất 2 tháng không có các triệu chứng. Nếu quãng thời gian giữa các cơn ngắn hơn 2 tháng thì vẫn xem như là một cơn duy nhất.

2. Triệu chứng nhận biết của rối loạn cảm xúc lưỡng cực

2.1. Dựa vào các dấu hiệu về cảm xúc

• Khi người bệnh ở trạng thái hưng cảm: Bệnh nhân cảm thấy phấn khích tột độ, vui vẻ, lạc quan một cách quá độ. Luôn cảm thấy tràn đầy năng lượng, hạnh phúc, suy nghĩ tích cực…
• Khi ở trạng thái trầm cảm: Người bệnh cảm thấy buồn chán, mệt mỏi hay khóc không rõ lý do, tinh thần trì trệ…Một số người còn có biểu hiện rối loạn lo âu kèm theo.

2.2. Dựa vào các dấu hiệu về hành vi

Ở trạng thái hưng cảm:

• Bệnh nhân sẽ ăn uống nhiều hơn
• Hoạt động nhiều hơn để tiêu hao năng lượng
• Giảm khả năng phán xét và thường lúng túng khi quyết định sự việc
• Người bệnh có thể nghe thấy giọng nói lạ hoặc nhìn thấy ảo giác
• Cảm xúc hân hoan không phù hợp
• Tăng ham muốn tình dục
• Không thích ngủ nhiều
• Suy nghĩ tích cực và nói nhiều hơn
• Hoạt động mạnh để tiêu hao năng lượng
• Cảm thấy tràn đầy năng lượng và hạnh phúc

Ở trạng thái trầm cảm:

• Người bệnh sẽ ăn ít đi
• Buồn và khóc không rõ lí do, rối loạn giấc ngủ
• Cảm thấy tự ti về bản thân
• Cảm thấy cuộc sống tẻ nhạt
• Lười vận động
• Không thích giao tiếp với cộng đồng
• Suy nghĩ nhiều về cái chết hoặc muốn tự tử

Bệnh rối loạn lưỡng cực sẽ xảy ra theo chu kỳ. Tâm trạng của người bệnh cũng sẽ thay đổi theo ngày, theo tuần, theo tháng hoặc theo mùa.. Khi có bất cứ dấu hiệu nào của bệnh, cần đến ngay các cơ sở y tế uy tín để được sự tư vấn và điều trị của các chuyên gia y tế.

2.3. Khi nào bạn cần gặp bác sĩ?

Bạn cần đi khám nếu bạn:

• Bỗng dưng cảm thấy hưng phấn, không thể nghỉ ngơi hoặc người khác cho rằng bạn tăng động.
• Bị rối loạn giấc ngủ (khó ngủ hoặc mất ngủ).
• Bị tác dụng phụ khi sử dụng thuốc.

3. Nguyên nhân bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực

Nguyên nhân cụ thể của bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện nay các nhà khoa học vẫn không rõ. Tuy nhiên có một số yếu tố có thể tham gia trong việc gây ra và kích hoạt những cơn lưỡng cực như:

• Sự thay đổi các quá trình sinh học trong cơ thể: Ở những bệnh nhân có rối loạn lưỡng cực xuất hiện thì có các sự thay đổi vật lý trong não. Tầm quan trọng của những thay đổi ở não này hiện nay vẫn còn chưa chắc chắn nhưng có thể giúp chỉ điểm nguyên nhân gây ra bệnh.
• Các chất dẫn truyền thần kinh trong cơ thể: Sự mất cân bằng tự nhiên của những chất dẫn truyền thần kinh đóng vai trò vô cùng quan trọng trong bệnh rối loạn lưỡng cực và các rối loạn về tâm trạng khác.
• Các nội tiết tố: Mất cân bằng các nội tiết tố có thể tham gia trong việc gây ra rối loạn lưỡng cực.
• Di truyền: Bệnh rối loạn lưỡng cực thường gặp hơn ở những người có anh chị em hoặc cha mẹ đã mắc bệnh.
• Yếu tố môi trường: Tình trạng bị lạm dụng, căng thẳng thần kinh kéo dài cũng như những cú shock tâm lí có thể dẫn đến chứng rối loạn lưỡng cực. Những tổn thương tâm lí lớn như mất người thân, mất công việc, li dị, biến cố trong gia đình ảnh hưởng lớn đến các rối loạn cảm xúc.

4. Đối tượng nguy cơ bệnh Rối loạn lưỡng cực

Bất cứ ai cũng có thể bị rối loạn hưng – trầm cảm. Tuy nhiên, những người trên 30 tuổi có nguy cơ mắc bệnh cao hơn bình thường. Bạn có thể hạn chế khả năng mắc bệnh bằng cách giảm thiểu các yếu tố nguy cơ. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ để biết thêm thông tin chi tiết đối với trường hợp của bạn

Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc rối loạn lưỡng cực bao gồm:

• Nghiện ma túy hoặc rượu bia
• Có tiền sử gia đình từng bị rối loạn lưỡng cực hoặc các bệnh tâm thần khác
• Tâm lý căng thẳng trong thời gian dài, stress
• Nghiện ma túy hoặc rượu bia
• Thời tiết: bệnh lý rối loạn lưỡng cực dễ xuất hiện vào mùa đông hơn các thời điểm khác trong năm.
• Sinh con: phụ nữ sau sinh có nguy cơ mắc bệnh rối loạn lưỡng cực cao gấp hai lần người thường. Một số phụ nữ không có bệnh sử tâm thần trước đó có khả năng phát triển trầm cảm sau sinh và cần được theo dõi, tầm soát cẩn thận vì có nguy cơ phát triển thành rối loạn lưỡng cực rất cao.

5. Các biện pháp chẩn đoán và điều trị rối loạn lưỡng cực

5.1. Biện pháp chuẩn đoán rối loạn lưỡng cực

Hỏi bệnh sử:

• Có hiện diện những triệu chứng không điển hình như ngủ ngày quá mức và tăng cân cũng như triệu chứng chậm chạp tâm thần vận động.
• Có hiện diện những đặc tính loạn thần và đồng thời lạm dụng chất phối hợp
• Những đợt trầm cảm tái phát đa dạng (> 3 giai đoạn), thời gian bị trầm cảm ngắn (< 3 tháng), dùng thuốc chống trầm cảm gây ra hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ trong quá khứ hay trong hiện tại,
• Có hiện diện những giai đoạn trầm cảm khác nhau, trong đó những triệu chứng hưng cảm nhẹ xảy ra trong một giai đoạn trầm cảm.
• Đáp ứng với thuốc chống trầm cảm trong thời gian ngắn, nhưng không kéo dài rồi mất đi theo thời gian

Khám lâm sàng:

• Đánh giá trạng thái tâm thần: người bệnh trò chuyện với bác sĩ tâm thần về suy nghĩ, cảm xúc và thói quen. Nếu được người bệnh cho phép, bác sĩ sẽ hỏi người thân trong gia đình và những bạn bè thân thiết với người bệnh về những triệu chứng của người bệnh để cung cấp thêm thông tin cho việc chẩn đoán.
• Biểu đồ tâm trạng: người bệnh ghi nhận hàng ngày dưới dạng biểu đồ về tâm trạng, giấc ngủ và các yếu tố khác có thể giúp cho việc chẩn đoán và điều trị đúng.

Chẩn đoán bệnh rối loạn lưỡng cực ở trẻ em:

• Tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh ở trẻ nhỏ và trẻ vị thành niên cũng giống như ở người lớn, tuy nhiên, các triệu chứng ở trẻ em thường đa dạng và không khớp hoàn toàn với tiêu chuẩn chẩn đoán.

5.2. Điều trị rối loạn cảm xúc lưỡng cực

Bệnh nhân bị rối loạn lưỡng cực không thể chữa khỏi hoàn toàn.

Các bệnh nhân rối loạn lưỡng cực cần được thăm khám tại các cơ sở y tế. Sau khi được khám lâm sàng, bác sĩ sẽ chẩn đoán bệnh rối loạn lưỡng cực. Bên cạnh đó, người bệnh có thể được yêu cầu làm các xét nghiệm máu, hoặc các xét nghiệm khác để chắc chắn người bệnh có những triệu chứng đang mắc không phải là do một bệnh lý nào khác gây ra.

Khi có kết quả, các bác sĩ sẽ chỉ định thuốc chứa lithium để giúp người bệnh cân bằng cảm xúc. Thêm vào đó, người bệnh sẽ được theo dõi liên tục trong thời gian dài để ngăn ngừa tái phát rối loạn lưỡng cực hưng cảm hoặc trạng thái trầm cảm. Người bệnh sẽ có thể phải uống lithium suốt đời nếu bệnh trở nặng.

Bên cạnh đó, bác sĩ sẽ dùng các liệu pháp tâm lý để giúp người bệnh điều trị rối loạn hành và cách kiểm soát suy nghĩ của bản thân.

Hiện nay có nhiều thuốc được dùng để điều trị nhưng nhìn chung được xếp vào 2 nhóm chính:

• Ổn định khí sắc.
• Chống loạn thần.

Việc chọn đơn trị liệu hay đa trị liệu cần phải cân nhắc kỹ dựa trên đặc tính của từng loại thuốc cũng như đặc tính của từng bệnh nhân cụ thể làm sao phát huy tối đa tác dụng của thuốc và hạn chế tối đa các tác dụng phụ. Để đem đến cuộc sống chất lượng cho người bệnh.

5.2.1. Phối hợp nhóm chuyên gia trong quá trình điều trị

Rối loạn cảm xúc lưỡng cực là chứng bệnh tâm lý không dễ điều trị. Để giải quyết chứng bệnh này cần sự phối hợp của các nhóm chuyên gia thần kinh và có thể là sự phối kết hợp của nhiều phương pháp điều trị.

5.3. Thuốc điều trị bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực

5.3.1. Thuốc giúp ổn định khí sắc

Lithium là loại thuốc sử dụng chính trong điều trị từ lâu đời. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng nó có thể kìm hãm những dấu hiệu của giai đoạn hưng cảm và lưỡng cực cũng như làm giảm nguy cơ tái phát của bệnh.

Tuy nhiên, thuốc cũng có những hạn chế như hiệu quả kém với những bệnh nhân có xuất hiện cả giai đoạn hỗn hợp và chu kỳ bệnh ngắn. Ngoài ra, các loại thuốc trầm cảm gây ra tác dụng phụ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người bệnh.

5.3.2. Thuốc chống loạn thần

Người mắc bệnh cần sử dụng nhóm thuốc chống loạn thần nhằm ổn định tâm trạng và giảm các biểu hiện kích động. Tuy nhiên, về lâu về dài thuốc này có thể khiến bệnh nhân xuất hiện thêm các rối loạn vận động. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng thuốc này khiến giai đoạn trầm cảm diễn ra sớm hơn.

5.3.3. Thuốc chống co giật

Nhóm thuốc chống co giật được sử dụng rộng rãi trong giai đoạn hưng cảm và giai đoạn phòng chống tái phát sau điều trị. Hạn chế của thuốc là có một số tác dụng phụ như tăng cân, viêm gan, giảm tiểu cầu và gây buồn ngủ. Ngoài ra, thuốc có tác dụng tốt trong giai đoạn hưng cảm nhưng không có nhiều hiệu quả đối với giai đoạn trầm cảm.

6. Phân biệt rối loạn lưỡng cực và trầm cảm

Để điều trị hiệu quả, cần chẩn đoán chính xác rối loạn lưỡng cực. Việc phân biệt rối loạn lưỡng cực và trầm cảm, đặc biệt là trầm cảm của rối loạn lưỡng cực là rất cần thiết vì 2 bệnh này khác nhau về di truyền, gốc lâm sàng, kết quả, và điều trị.

Bệnh nhân bị rối loạn lưỡng cực sẽ rất khó để chẩn đoán nếu bệnh nhân có biểu hiện trầm cảm và không có những biểu hiện hưng cảm hoặc phấn khích.

Đặc trưng duy nhất của trầm cảm đơn cực là trầm cảm nặng.

Bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực có 3 giai đoạn khác nhau:

• Giai đoạn trầm cảm nặng,
• Giai đoạn hưng cảm, hưng phấn
• Giai đoạn trầm cảm.

Rối loạn lưỡng cực là nhóm các bệnh lý khá nặng nề. Tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ tử vong cao hơn bệnh trầm cảm.

7. Cách kiểm soát rối loạn cảm xúc lưỡng cực

Bạn cần chú ý một số điều sau đây để kiểm soát diễn tiến bệnh.

7.1. Duy trì hoạt động thể dục thể thao

Các nhà nghiên cứu tin rằng. Một số bài tâp có thể giúp giảm các triệu chứng của rối loạn lưỡng cực tự nhiên, bao gồm các bài tập từ cường dộ thấp đến trung bình như đi bộ, đi xe đạp và chạy bộ. Tập thể dục nhiều sẽ giúp có thể giải phóng endorphin, tạo cảm giác tốt cho não chống lại stress và trầm cảm.

7.2. Thiết lập lối sống lành mạnh

Lối sống hàng ngày có thể đem lại tác động tích cực lẫn tiêu cực đến sức khỏe tâm thần của bạn. Những thay đổi lành mạnh đóng một vai trò quan trọng trong quá trình điều trị bệnh. Vì vậy, ngủ đủ giấc, thực hiện chế độ ăn uống khoa học và tham gia vào các hoạt động ngoại khóa bổ ích là những điều bạn nên làm để có thể đẩy lui chứng chứng bệnh chi phối cảm xúc này.

7.3. Tránh cô lập bản thân

Việc cô lập chính mình có thể làm tăng các triệu chứng của của chứng bệnh này. Vì vậy, bạn nên dành nhiều thời gian trò chuyện với bạn bè và những người thân yêu trong gia đình để cải thiện sức khỏe tâm thần. Nhiều người tin rằng, gia đình chính là liệu pháp điều trị tâm lý tốt nhất cho bất kỳ rối loạn tâm thần nào.

7.4. Thiền và Yoga

Để giảm thiểu các triệu chứng của bệnh, bạn có thể học cách bắt đầu thiền định. Bằng cách sử dụng liệu pháp nhận thức dựa trên chánh niệm có giám sát. Ngoài ra, liệu pháp yoga thích hợp có thể giúp kiểm soát tốt hơn thay đổi tâm trạng của họ.

Nhưng điều này không thể áp dụng cho mọi loại thiền. Thường bạn phải thông qua một quá trình thử nghiệm mới biết được loại thiền nào là phù hợp cho cá nhân bạn. Vì vậy, các bệnh nhân nên trao đổi với bác sĩ trị liệu để tìm ra phương pháp thiền thích hợp.

7.5. Kiểm soát tốt bản thân

Bạn nên học cách kiểm soát sự căng thẳng, bắt đầu lên hoạch thư giãn và hưởng thụ, điều này sẻ giúp cân bằng tâm trạng. Bạn có thể yêu cầu gia đình hoặc bạn bè hỗ trợ và cùng tham gia một số họat động lành mạnh. Bạn cũng nên thường xuyên đi khám bác sĩ có thể giúp bạn kiểm soát các cơn hưng trầm cảm.

Cuộc sống của con người hạnh phúc nhất là có niềm vui, có một công việc để làm, một người để yêu thương, nhưng bạn sẽ đánh mất đi tuổi trẻ tuổi thanh xuân của mình nếu mắc bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Bạn sẽ cảm thấy cuộc sống này chẳng có cái gì thú vị cả, vì vậy nếu bạn mắc bệnh hãy đến ngay các cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời. Topnews.com.vn hi vọng sau khi đọc xong bài viết này, bạn sẽ có thêm một kiến thức về sức khỏe vô cùng bổ ích và lý thú.

Gia Vĩ tổng hợp