Bệnh sốt rét – Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

1. Bệnh sốt rét là gì?

Bệnh sốt rét do ký sinh trùng sốt rét Plasmodium đi vào máu gây nên. Loại ký sinh trùng này chủ yếu ở trong con muỗi Anophen . Khi những bệnh nhân bị loại muỗi đốt thì khả năng mắc bệnh cao và bệnh có nguy hiểm đến tính mạng. Hiện nay vẫn chưa có thuốc phòng chống. Do vậy việc tìm hiểu nguyên nhân và cách phòng chống là cách hiệu quả nhất giúp bạn giảm thiểu được tình trạng bệnh này.

Các phương thức lây truyền chủ yếu gồm:

• Sốt rét do muỗi truyền: Đây là phương thức chủ yếu
• Sốt rét do truyền máu có nhiễm ký sinh trùng sốt rét
• Sốt rét được truyền từ mẹ sang con qua nhau thai bị tổn thương
• Sốt rét do dùng chung bơm kim tiêm (kim tiêm dính máu có chứa ký sinh trùng sốt rét).
• Ký sinh trùng sốt rét không thể tồn tại ở môi trường bên ngoài, mà nó chỉ tồn tại trong máu và trong cơ thể muỗi truyền bệnh.
• Bệnh sốt rét nếu chẩn đoán chậm trễ sẽ gây biến chứng nguy hiểm, có thể tử vong.

2. Nguyên nhân gây bệnh

• Nguyên nhân gây sốt rét cũng giống như sốt xuất huyết do vết cắn của muỗi bị nhiễm bệnh.
• Sốt rét xảy ra khi ký sinh trùng Plasmodium xâm nhập vào cơ thể người thông qua vết đốt của muỗi Anophen. Chỉ có muỗi Anopheles (muỗi cái) mới có thể truyền bệnh sốt rét.
• Sự phát triển của ký sinh trùng trong muỗi phụ thuộc vào một số yếu tố, điều quan trọng nhất là độ ẩm và nhiệt độ môi trường xung quanh.
• Khi một con muỗi bị nhiễm bệnh đốt người, ký sinh trùng ngay lập tức xâm nhập vào máu và nằm yên trong gan. Người bệnh sẽ không thấy có triệu chứng gì, trung bình 10,5 ngày. Tuy nhiên, ký sinh trùng sốt rét đã bắt đầu nhân lên trong thời gian này.
• Các ký sinh trùng sốt rét mới sau đó được phóng thích trở lại trong máu, nơi chúng lây nhiễm vào các tế bào hồng cầu và nhân lên nhiều hơn. Một số ký sinh trùng sốt rét vẫn còn trong gan và không được giải phóng, dẫn đến tái phát vi khuẩn.
• Một con muỗi chỉ bị nhiễm bệnh khi nó hút phải máu của người bị nhiễm bệnh. Do đó, một người bị nhiễm bệnh có thể truyền bệnh sang người khác nhờ muỗi. Cần cách ly người bệnh ở khu vực riêng.

3. Các triệu chứng của bệnh

Thời gian ủ bệnh này sẽ khác nhau. Kể từ khi bị muỗi nhiễm ký sinh trùng sốt rét đốt đến khi có các biểu hiện lâm sàng tuỳ thuộc loại ký sinh trùng: nhiễm Plasmodium falciparum từ 9 – 14 ngày, trung bình 12 ngày, nhiễm Plasmodium vivax từ 12 – 17 ngày, trung bình 14 ngày, nhiễm Plasmodium malariae từ 20 ngày đến nhiều tháng, nhiễm Plasmodium ovale từ 11 ngày đến 10 tháng. Nếu bạn bị nhiễm sốt rét do truyền máu thì thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào số lượng ký sinh trùng trong máu truyền vào nhưng nói chung thời gian ủ bệnh ngắn trong khoảng vài ngày.

Theo cơ sở phân loại bệnh sốt rét của Tổ chức Y tế Thế giới, bệnh sốt rét ở Việt Nam được phân chia theo 2 mức độ lâm sàng:

• Sốt rét thông thường hoặc sốt rét chưa có biến chứng
• Sốt rét ác tính hoặc sốt rét có biến chứng

3.1. Triệu chứng sốt rét thông thường

• Cơn sốt sơ nhiễm: cơn sốt đầu tiên thường không điển hình, sốt cao liên tục trong vài ngày.
• Cơn sốt điển hình: mỗi cơn sốt rét điển hình lần lượt qua 3 giai đoạn sau:
• Giai đoạn rét run: rét run toàn thân, môi tái, nổi da gà. Giai đoạn rét run kéo dài khoảng 30 phút – 2 giờ.
• Giai đoạn sốt nóng: rét run giảm, bệnh nhân thấy nóng dần, thân nhiệt có thể tới 40 độ – 41 độ, mặt đỏ, da khô nóng, mạch nhanh, thở nhanh, đau đầu, khát nước, có thể hơi đau tức vùng gan lách. Giai đoạn sốt nóng kéo dài khoảng 1-3 giờ.
• Giai đoạn vã mồ hôi: thân nhiệt giảm nhanh, vã mồ hôi, khát nước, giảm nhức đầu, mạch bình thường, bệnh nhân cảm thấy dễ chịu.
• Cơn sốt thể cụt: sốt không thành cơn, chỉ thấy rét run, kéo dài khoảng 1-2 giờ. Cơn sốt thể cụt hay gặp ở những bệnh nhân đã nhiễm sốt rét nhiều năm.
• Thể ký sinh trùng lạnh (người lành mang kí sinh trùng): xét nghiệm máu có ký sinh trùng nhưng không bị sốt, vẫn sinh hoạt và lao động bình thường. Thể này thường gặp ở vùng sốt rét lưu hành nặng.
• Chu kỳ của cơn sốt khác nhau tùy loại ký sinh trùng.

3.2. Triệu chứng sốt rét ác tính

• Sốt rét biến chứng thể não: Khi người bệnh có biểu hiện rối loạn ý thức, sốt cao liên tục, đau đầu dữ dội, tiêu chảy nhiều… đây là dấu hiệu tiền ác tính. Tỷ lệ tử vong do sốt rét ác tính thể não gây ra là từ 20 – 50%.
• Sốt rét biến chứng thể đái huyết cầu tố: Thể diễn biến nặng do tan huyết ồ ạt, trụy tim, suy thận. Nước tiểu có màu đỏ nâu sau chuyển thành màu cà phê, lượng nước tiểu về sau giảm dần và vô niệu. Tán huyết khiến vàng da, niêm mạc. Không cung cấp đủ máu và oxy. Số lượng hồng cầu và huyết sắc tố bị giảm mạnh.
• Sốt rét biến chứng thể giá lạnh: Huyết áp tụt, toàn thân trở nên lạnh, da tái xanh, đổ nhiều mồ hôi, nhức đầu.
• Sốt rét biến chứng thể tiêu hóa: người bệnh bị đau bụng, buồn nôn, hoặc tiêu chảy, thân nhiệt hạ thấp.
• Sốt rét biến chứng thể gan mật: Người bệnh bị vàng da, vàng mắt, phân và nước tiểu vàng. Người bệnh còn có thể bị hôn mê.

4. Các biện pháp chẩn đoán bệnh sốt rét

4.1. Chuẩn đoán bệnh sốt rét bằng các triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng

Ca bệnh lâm sàng: bệnh nhân có các triệu chứng lâm sàng điển hình hoặc sốt không điển hình mà không được xét nghiệm máu hoặc kết quả xét nghiệm âm tính nhưng có 4 đặc điểm sau:

• Hiện đang sốt (trên 37,5 độ C) hoặc có sốt trong 3 ngày gần đây
• Không tìm được nguyên nhân gây sốt khác
• Bạn đang sinh sống hoặc qua lại vùng sốt rét trong vòng 9 tháng trở lại
• Điều trị bằng thuốc sốt rét và có đáp ứng tốt trong vòng 3 ngày
• Ca bệnh xác định mắc sốt rét: bệnh nhân có ký sinh trùng sốt rét dương tính trong máu được khẳng định qua xét nghiệm máu.

4.2. Phương pháp xét nghiệm bệnh sốt rét

Các phương pháp xét nghiệm chẩn đoán bệnh sốt rét hiện nay là:

• Phương pháp nhuộm Giemsa: lam máu nhuộm Giemsa được soi dưới kính hiển vi quang học. Phương pháp này được coi là tiêu chuẩn vàng để tìm ký sinh trùng sốt rét.
• Phương pháp nhuộm nhanh AO (Acridine Orange) là phương pháp soi kính hiển vi huỳnh quang.
• Phương pháp QBC (Quantative Buffy Coat) soi kính hiển vi huỳnh quang.
• Test chẩn đoán nhanh (Rapid diagnostic test) sẽ dựa trên phương pháp miễn dịch sắc ký phát hiện kháng nguyên ký sinh trùng sốt rét có trong máu.
• Phương pháp sinh học phân tử (Polymerase chain reaction – PCR): Phương pháp này có độ nhạy và độ đặc hiệu cao. Phát hiện 1 ký sinh trùng/mm3 máu và có thể chẩn đoán được sốt rét tái phát hay sốt rét tái nhiễm.
• Phương pháp phát hiện kháng thể kháng ký sinh trùng sốt rét: phương pháp huỳnh quang gián tiếp (indirect fluorescent antibody test – IFAT) và phương pháp miễn dịch gắn men (enzyme-linked-immunosorbent assay – ELISA) đều phát hiện kháng thể trong huyết thanh bệnh nhân sốt rét.

5. Điều trị bệnh sốt rét

Trên thực tế, bệnh sốt rét có thể đe dọa đến tính mạng. Vì vậy, bạn không nên tự ý điều trị bệnh tại nhà mà nên điều trị bệnh ở bệnh viện. Bạn có thể được kê đơn thuốc theo loại ký sinh trùng gây bệnh cho bạn. Khi bạn bị sốt rét do loại ký sinh trùng kháng thuốc, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ về việc sử dụng nhiều hơn một loại thuốc hoặc thay đổi thuốc để điều trị bệnh.

Tùy theo loại ký sinh trùng gây sốt rét, triệu chứng nặng như thế nào, độ tuổi, tình trạng thai kỳ, bác sĩ sẽ chỉ định bạn điều trị với loại thuốc phù hợp. Các thuốc chống sốt rét phổ biến nhất có thể kể đến như: Chloroquine, quinine sulfate, hydroxychloroquine, mefloquine hoặc kết hợp atovaquone và proguanil.

6. Biện pháp phòng ngừa bệnh sốt rét

• Phun thuốc diệt muỗi lên tường nhà
• Giữ chỗ ở sạch sẽ, khô ráo và vệ sinh. Bạn có thể sử dụng detol, phenyl để làm sạch nhà và nhà vệ sinh
• Bạn nên ngủ mùng
• Bạn cần mặc quần dài và áo sơ mi dài tay, đặc biệt khi dịch bệnh lan rộng trong vùng bạn ở
• Bạn không để nước đọng, ao tù gần nhà.
• Rút nước hồ bơi khi không sử dụng.
• Sử dụng thuốc diệt muỗi để phòng chỗng muỗi cho căn nhà.
• Mắc màn trước khi ngủ (kể cả ban ngày).
• Mặc quần áo dài tay khi ở trong nhà và ra ngoài.
• Sử dụng kem chống muỗi hoặc thiết lập hệ thống lưới chống côn trùng.
• Xử lý các vũng nước đọng ngoài trời sau những cơn mưa.
• Loại bỏ các vật dụng đựng nước không dùng đến: lốp xe, chum chậu cũ, máng xối…
• Nuôi cá trong giếng hoặc trong hồ nước, chậu bông thờ cúng.

Hy vọng với tất cả những thông tin Topnews.com.vn vừa cung cấp trên đã giúp mọi người hiểu được bệnh sốt rét là gì, cũng như những triệu chứng nhận biết bệnh. Hãy luôn đảm bảo rằng luôn giữ cho chỗ ở được sạch sẽ, thoáng mát để muỗi không sinh sôi; phát triển đây là một trong giải pháp phòng bệnh tối ưu nhất dành cho mọi người.

Gia Vĩ tổng hợp